Ścieżka dydaktyczno-historyczna Gminy Babimost jest to szlak wiodący po zabytkach, miejscach pamięci narodowej i innych miejscach historycznych, przy których znajdują się tablice z opisem tych obiektów w języku polskim i niemieckim. Na każdej z nich znajduje się zdjęcie przedstawianego obiektu oraz mapa miasta lub gminy, na której zaznaczone są kolejne punkty tej ścieżki.
Zapraszamy na wirtualny spacer trasą ścieżki dydaktyczno-historycznej!
Historia
Początki miasta Babimost sięgają X wieku. Powstał tu gród zbudowany przez plemię Polan.
W wiekach średnich miasto znajdowało się w granicach Polski Piastów, a w okresie rozbicia dzielnicowego – w księstwie wielkopolskim i krótko w księstwie głogowskim. Po zjednoczeniu państwa Babimost znalazł się w Królestwie Polskim. Król Kazimierz Wielki ustanowił tu siedzibę starostwa niegrodowego. Prawa miejskie nadał Babimostowi król Władysław Jagiełło w 1397 r. Miasto rozwijało się szybko do połowy XVII wieku. Podczas najazdu Szwedów na Polskę zwanego „potopem” starosta babimojski Krzysztof Żegocki jako pierwszy podjął z nimi walkę uzyskując chwalebny tytuł „Pierwszego Partyzanta Rzeczpospolitej”. Miasto jednak zostało zniszczone i już nie powróciło do swej dawnej świetności.
Babimost po II rozbiorze Polski w 1793 r. znalazł się w państwie pruskim, a później niemieckim. Był siedzibą władz powiatu babimojskiego. Stał się najdalej na południowy-zachód wysuniętym obszarem zamieszkanym przez ludność polską. Funkcjonowały tu liczne polskie organizacje narodowe. O polskość Babimojszczyzny walczono podczas Powstania Wielkopolskiego 1918/19. Brało w nim udział wielu jej mieszkańców. Po I wojnie światowej Babimost pozostał w państwie niemieckim, choć Babimojszczyzna zachowała polski charakter. Do Macierzy powrócił dopiero 29.01.1945 r. po 152 latach narodowej niewoli. W latach powojennych impulsem do rozwoju miasta było powstanie wojskowego pułku lotniczego, co spowodowało duży napływ mieszkańców i rozbudowę miejscowości. W 1977 roku przy lotnisku wojskowym powstał cywilny Port Lotniczy Zielona Góra utrzymujący połączenia na trasie Warszawa – Babimost.
1. Ratusz w Babimoście
Ścieżka zaczyna się przed budynkiem Ratusza, gdzie mają siedzibę władze samorządowe. Zbudowany został w połowie XIX wieku i jest jedną z zabytkowych budowli w naszym mieście. Zniszczony został 29 stycznia 1945 r. przez Armię Radziecką, i odbudowany dopiero w latach 1961-1963. Z tamtych czasów pozostał przepiękny i wiele mówiący napis-„ZIEMIA BABIMOJSKA OD WIEKÓW POLSKA”. Z czasem uruchomiono na wieży zegar, w południe odgrywany jest Hymn Babimostu, a w 2004 r. odbudowana została sama wieża.
2. Kościół p. w. św. Wawrzyńca i Organistówka w Babimoście
Poliptyk
W miejscu, gdzie w czasach przedchrześcijańskich był wizerunek pogańskiego bóstwa, zbudowano drewniany kościół w XII lub XIII wieku. Początkowo był p.w. św. Piotra, stąd klucze w herbie miasta, a później p.w. św. Katarzyny. Kościół spłonął w 1728 r. Odbudowano go w latach 1730-1740 w stylu późnobarokowym jako świątynię p.w. św. Wawrzyńca. Pożar w 1832 r. zniszczył piękne barokowe wieże, które zrekonstruowane zostały dopiero w 1888 r. W kościele parafialnym znajduje się poliptyk przedstawiający sceny z życia i męki Jezusa Chrystusa oraz sceny z życia świętych i męczenników, oparte na zbiorze podań zwanych „Legenda Aurea”- dzieło Mistrza z Gościeszowic z 1499 r. Mieści się tutaj również chór, który nie został zniszczony przez pożar w 1728 r. W bocznym ołtarzu umieszczono obraz Matki Bożej „Gospodyni Babimojskiej”, powstały prawdopodobnie w XVI wieku. Obok kościoła stoi organistówka, która zbudowana została w drugiej połowie XVIII wieku. Jest to budynek parterowy, konstrukcji szkieletowej wypełnionej cegłą, nakryty dachem naczółkowym z powiekami. Początkowo był mieszkaniem organisty, a w latach 1974 – 2006 miały tu swoją siedzibę siostry felicjanki. Z parafią babimojską związanych było wielu sławnych Polaków. Najbardziej znaną postacią był Józef Andrzej Załuski – tytularny proboszcz babimojski w połowie XVIII wieku. Wielki magnat i mecenas kultury polskiej, historyk, bibliograf i edytor, założyciel, wraz z bratem Andrzejem Stanisławem, słynnej Biblioteki Załuskich. Równie wybitny był jego sekretarz i współpracownik, twórca bibliografii polskiej, Jan Daniel Janocki, proboszcz babimojski.
3. Skwer Muzyków Ludowych
Tablica ścieżki na skwerze z portretem koźlarza Wacława Łakomego z Babimostu autorstwa Antoniego Górnika
Skwer Muzyków Ludowych upamiętnia tradycje muzycznych kapel koźlarskich charakterystycznych dla Regionu Kozła. Podstawą ich oryginalności są dudy, zwane u nas kozłem polskim. Występują one w dwóch rodzajach – kozła białego zwanego weselnym, używanego w kapelach oraz kozła czarnego zwanego ślubnym, na którym grano tylko na mszy świętej podczas uroczystości zaślubin. Kozioł jest instrumentem muzycznym złożonym z worka ze skóry kozła, do którego miechami wtłacza się powietrze. Grający naciskiem ramienia wdmuchuje je do piszczałek melodycznych i bardunkowych, wydobywając tym samym charakterystyczne dźwięki. Kozłom towarzyszyły skrzypce, nazywane serbami (skrzypce serbskie) lub mazanki, czyli małe skrzypce z trzema strunami. Kapela ludowa składająca się z kilku kozłów i skrzypiec była nieodłącznym elementem życia społeczności wiejskiej. Znajdujemy ją na weselach, jak również na zabawach w karczmach, organizowanych w każdą niedzielę – pomijając okresy postów. Z wiejskich karczm kapele koźlarskie trafiły do szlacheckich i magnackich dworów. Stały się tym samym elementem polskiej kultury narodowej. Na naszej ziemi zachowały się żywe tradycje kapel koźlarskich. W okresie kiedy Babimojszczyzna była w państwie pruskim i tożsamość narodowa zamieszkujących ją Polaków była zagrożona, kapele pełniły rolę nośnika polskiej tradycji narodowej. Spośród wielu znakomitych muzyków ludowych na szczególną pamięć zasługuje Wacław Łakomy. Obecnie tradycje koźlarskie kontynuuje młodzież szkolna.
4. Obelisk na Placu Powstańców Wielkopolskich w Babimoście
Powstańcy Wielkopolscy z Babimojszczyzny – 1919 r.
Obelisk poświęcony jest upamiętnieniu walk o wolność Ziemi Babimojskiej. Daty na nim przypominają:
– Rok 1655 – walkę z najazdem szwedzkim w czasach „potopu”. Podjął ją starosta babimojski Krzysztof Żegocki, za co uzyskał chwalebne miano „pierwszego partyzanta Rzeczypospolitej”. Utworzył on z miejscowej drobnej szlachty, mieszczan i chłopów oddział partyzancki, z którym zdobył Kościan i ruszył na odsiecz Jasnej Górze.
– Rok 1919 to Powstanie Wielkopolskie 1918/19. Mimo usilnej germanizacji Ziemi Babimojskiej, prowadzonej przez władze Prus i Niemiec, większość jej mieszkańców zachowała polską tożsamość narodową, czego dowodem jest udział ponad 100 babimojszczan w powstaniu. Walczyli oni w Poznaniu, przeszli szlak bojowy do Babimostu, wyzwalając miasto 24 stycznia 1919 r. Odparli nieprzyjacielską ofensywę, zatrzymując Niemców na linii jezior obrzańskich w Grójcu Wielkim i nie pozwalając im wtargnąć do Wielkopolski.
– Rok 1945 to dla Ziemi Babimojskiej wyzwolenie i powrót do Macierzy po 152 latach narodowej niewoli. 29 stycznia rano 12 zmotoryzowana brygada Armii Radzieckiej z 11 Samodzielnego Korpusu Pancernego dowodzonego przez gen. mjr Filipa Rudnika zajęła Babimost.
5. Kościół Ewangelicki
Wnętrze kościoła ewangelickiego podczas obchodów 150-lecia świątyni – 28.01.1939 r.
Ewangelicy przybyli do Babimostu w połowie XVII wieku ze Śląska na zaproszenie starosty babimojskiego Krzysztofa Żegockiego.
Byli tam prześladowani przez Habsburgów w okresie okrutnej wojny trzydziestoletniej (1618-1648) i dopiero w miastach wielkopolskich, m. in. w Babimoście znaleźli schronienie i normalne warunki do egzystencji. Starosta działając w imieniu króla Jana Kazimierza Wazy zapewnił im swobody narodowe i religijne, udzielił zezwolenia na budowę domu modlitwy oraz wyznaczył tereny pod osadnictwo. Po przybyciu do Babimostu osadnicy niemieccy wybudowali nową dzielnicę- tzw. Nowe Miasto i świątynię przy nowej ulicy prowadzącej do Kargowej. Zniszczył ją całkowicie wielki pożar w 1781 r., w wyniku którego spaliła się również znaczna część miasta. W latach 1782-1789 świątynię odbudowano i służyła wiernym wyznania ewangelickiego. W 1945 r. wysiedlono ludność niemiecką, w tym większość ewangelików i od tego czasu kościół jest nieczynny.
6. Kościół cmentarny p.w. św. Jacka w Babimoście
Pierwszy kościół pod wezwaniem Matki Bożej zbudowany został w XVI wieku na cmentarzu rzymsko-katolickim, oddalonym wówczas od miasta. Konstrukcja drewniana powodowała, że wielokrotnie ulegał spaleniu. Po pierwszym pożarze odbudowany został w latach 1605-1609 przez rodziny Klocków, Kawków i Hamerczaków. Poświęcony został 4 czerwca 1610 roku przez biskupa poznańskiego Andrzeja Opalińskiego. Długoletnim kapelanem przy tym kościele był ksiądz Jacek Klimowicz, który oddał kościół pod opiekę św. Jacka Odrowąża. W roku 1656 miasto wraz ze świątynią zostało spalone przez Szwedów. Kościół został szybko odbudowany. Biskup poznański Maciej Kurski poświęcił go 17 maja 1660 roku. Po kolejnym pożarze, staraniem księdza Szymona Rychlińskiego, kościół został odbudowany w 1740 roku już jako budynek murowany. Niestety, to też nie uchroniło go od następnego pożaru w 1832 roku. Świątynię odbudowano ponownie w 1850 roku i w takim kształcie dotrwała do dzisiaj, gdyż remonty i renowacje nie spowodowały zmian konstrukcyjnych. Kościół p.w. św. Jacka jest budowlą jednonawową, o półkoliście zamkniętym prezbiterium i prostokątnej zakrystii, umiejscowionej po jego zachodniej stronie. Nad korpusem budowli od zachodu umieszczona jest, kryta blachą, wieżyczka. W wieżyczce znajduje się dzwon o wadze 30 kg. Świątynia została gruntownie odremontowana w latach 2008-2009. Dobudowana też została chłodnia. Corocznie w dniu 17 sierpnia obchodzony jest odpust ku czci patrona św. Jacka.
7. Skwer Wojska Polskiego w Babimoście
Start samolotów Lim-6 na lotnisku w Babimoście
45 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego (JW 5037) powołano 6 lipca 1957 r. rozkazem Ministra Obrony Narodowej. 10 października 1957 r., na budowanym od 1954 r. lotnisku, wylądowała III eskadra 1 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego „Warszawa” pod dowództwem por. pil. Jana Malickiego, która stała się zalążkiem babimojskiej jednostki wojskowej. Pułk wyposażono w samoloty MIG 15. Podporządkowany został 3 Korpusowi Obrony Powietrznej Obszaru Kraju. W 1960 r. pułk otrzymał sztandar bojowy. Szczególnym wydarzeniem w historii jednostki i całego miasta była wizyta pierwszego kosmonauty świata Jurija Gagarina w dniu 21.07.1961 r.. Gość ten został uhonorowany wmurowaną w płytę lotniska tablicą pamiątkową. W listopadzie 1969 r. pułk został włączony w skład Dowództwa Wojsk Lotniczych i zmienił profil na myśliwsko-szturmowy. W latach 1980-1989 w jednostce odbywało się szkolenie lotnicze podchorążych Wyższej Oficerskiej Szkoły Lotniczej (WOSL). W 1988 r. jednostkę przemianowano na 45 Lotniczy Pułk Szkolno-Bojowy. W lutym 1992 r. zakończono szkolenie lotnicze, a 22 sierpnia pożegnano uroczyście sztandar pułku. Szkolenie lotnicze nasi piloci zakończyli na samolotach myśliwsko-bombowych Lim 6. Z dniem 1 września 1992 r. rozkazem MON została powołana nowa jednostka – Komenda Obsługi Lotniska (JW. 2784). Od 01.01.2000 r. funkcjonowała w składzie 21, a następnie 33 Bazy Lotniczej jako Lotnisko nr 2. Dnia 31.12.2004 r. Jednostka Wojskowa w Babimoście uległa całkowitej likwidacji. Tradycję i historię rozwiązanego pułku lotniczego kultywuje stowarzyszenie Związek Żołnierzy Wojska Polskiego działające w naszym mieście od 27.03.198l r. ZŻWP przejął opiekę nad symbolami lotniczymi pozostałymi po jednostce oraz częścią wojskową Izby Pamiątek Regionalnych. W swojej działalności bierze aktywny udział w życiu publicznym miasta i gminy.
8. Cech Rybacki w Podmoklach
„Cycha” – godło cechu w Podmoklach Małych
Cech rybacki założony został na początku XVII wieku przez mieszkańców Babimostu oraz Podmokli Małych i Wielkich, którzy zajmowali się rybołówstwem na rozlewiskach Leniwej Obry. W zamian za bohaterską walkę ze Szwedami w czasach „potopu”, na wniosek i za wstawiennictwem starosty babimojskiego Krzysztofa Żegockiego, w 1661 r. król Jan Kazimierz Waza nadał mu prawa i przywileje. Potwierdził je w 1767 r. król Stanisław August Poniatowski. Cech rybacki składał się ze Stołu Braci Starszych i Stołu Braci Młodszych. Na jego czele stał starszy cechu, który kierował działalnością i posiadał skrzynię z dokumentami cechu. Godłem bractwa była tzw. „cycha” w kształcie ryby – w Podmoklach Wielkich była wyryta na mosiężnej blasze, a w Podmoklach Małych wycięta z drewna. W razie śmierci jednego z członków cechu „cychę” posyłano od jednego członka do drugiego, zawiadamiając o jego śmierci i zapraszając wszystkich na uroczystość pogrzebową. Bractwo posiadało sztandar – przedstawiał on wyhaftowaną rybę na czerwonym tle. Uregulowanie Leniwej Obry w końcu XIX wieku doprowadziło do zaniku rybołówstwa jako źródła zarobkowania. Z tego powodu cech rybacki przekształcił się w organizację społeczno-kulturalną kultywującą polskie tradycje i obyczaje. W takiej postaci istniał do 1951 r., przyczyniając się do utrzymania polskiej świadomości narodowej wśród mieszkańców Podmokli.
9. Pamiątkowa Tablica w Podmoklach Małych
Kapela koźlarska prowadzi dzieci z polskiej szkoły wraz z nauczycielem, Franciszkiem Sarnowskim, na majówkę – ok. 1937 r.
Wsie Podmokle Małe i Podmokle Wielkie mają wspólne losy. Powstały w XII wieku. Od XIV do XVIII wieku należały do dóbr królewskich, zarządzanych przez starostów babimojskich. Były wsiami sołeckimi, co świadczy o organizacji w oparciu o wzory niemieckie. W początkach XVII wieku mieszkańcy założyli cech rybacki, któremu statut w 1661 roku – w uznaniu zasług za walkę ze Szwedami w okresie „potopu”- nadał król Jan Kazimierz. Po II rozbiorze Polski od 1793 roku Podmokle Małe i Wielkie znalazły się w państwie pruskim. Przez lata zaborów mieszkańcy zachowali polską tożsamość. Działały liczne polskie organizacje – biblioteka Towarzystwa Czytelni Ludowych, kółko rolnicze, a po I wojnie światowej Koło Związku Polaków w Niemczech. W czerwcu 1929 roku powstała w Podmoklach Małych Polska Katolicka Szkoła Powszechna, która działała bardzo prężnie. Dyrektorem szkoły i nauczycielem był m. in. Franciszek Sarnowski, którego imię nadano obecnej Szkole Podstawowej. Za działalność patriotyczną był, podobnie jak inni mieszkańcy wsi, represjonowany przez władze hitlerowskie. Zginął w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen w styczniu 1940 roku w wieku 28 lat. Podmokle wyzwolone zostały 29 stycznia 1945 roku i powróciły w granice państwa polskiego.
10. Dąb „Kazimierz” w Laskach Dolnych
Trasa spacerowa w Rezerwacie „Laski”
Dąb szypułkowy „Kazimierz” liczy sobie ok. 200 lat. Jego wysokość wynosi 28 m, a obwód 432 cm. Zarejestrowany jest w rejestrze pomników przyrody województwa lubuskiego pod nr 504. Ostatnio konserwowany był w 1995 r. Dąb „Kazimierz” jest ozdobą leśnego rezerwatu częściowego lasów nizinnych „Laski”. Rezerwat został utworzony w 1977 r. i ma powierzchnię 42,92 ha. Celem jego powstania było zachowanie lasu z udziałem drzewostanów starszych klas wieku o charakterze naturalnym. Występują w nim głównie zespoły roślinne związane z siedliskami wilgotnymi. Rosną tu stare buki i dęby osiągające wiek do 180 lat. Stwierdzono występowanie 46 gatunków ptaków. Obok rezerwatu znajdują się tablice informujące o występujących tu roślinach i zwierzętach. Pełnią one znakomicie funkcję dydaktyczną.
11. Kościół parafialny w Nowym Kramsku
Wnętrze kościoła w Nowym Kramsku podczas uroczystości religijno-patriotycznej.
Już w 1311 r. istniał w Nowym Kramsku drewniany kościół p.w. św. Michała. Należał do parafii klępskiej, diecezji wrocławskiej. Od czasu przejęcia wsi, na początku XIV wieku, przez klasztor cystersów z Obry, plebanami kościoła byli jego mnisi. W połowie XVII wieku założono przy kościele szkołę parafialną i zmieniono wezwanie na Narodzenia Najświętszej Marii Panny. W latach 1759-1769 w miejsce drewnianego wybudowano kościół murowany. Fundatorem był opat klasztoru cystersów z Obry, Stanisław Pretendowski, który został też jego zarządcą. W 1855 r. została dobudowana wieża. Kościół ma budowę jednonawową. Wzniesiony jest na planie owalnym, z prostą ścianą od zachodu. Po bokach nawy znajdują się dwie półkoliste kaplice, a z obu stron prezbiterium zakrystia i składzik. Wnętrze kościoła utrzymane jest w stylu późnobarokowym. Księża parafii nowokramskiej pełnili w czasach narodowej niewoli za rządów pruskich i niemieckich rolę przewodników i patronów polskiej ludności. Inicjowali tworzenie i wspierali działania polskich organizacji politycznych, kulturalnych i gospodarczych, znacząco przyczyniając się do utrzymania polskiej tożsamości narodowej.
12. Pamiątkowy obelisk w Nowym Kramsku
Powstańcy wielkopolscy z Nowego Kramska. 1919 r.
W Powstaniu Wielkopolskim 1918/19 uczestniczyło wielu mieszkańców Ziemi Kramskiej. Do walki o niepodległość Polski przygotował ich oddział paramilitarnej organizacji -Polskiego Stowarzyszenia Gimnastycznego „Sokół”, do którego należało ponad 70 osób, a którym dowodził Teodor Spiralski. Około 25 jego podkomendnych wyruszyło do Poznania przed wybuchem powstania i uczestniczyło w nim od samego początku. Wraz z innymi wyzwolili Poznań i przeszli powstańczy szlak bojowy przez Grodzisk Wielkopolski, Rakoniewice, Wolsztyn, Chobienice, a 24 stycznia 1919 roku zajęli Babimost. Wielu kramszczan dołączyło wówczas do walczących z Niemcami oddziałów powstańczych. W nocy 2/3 lutego 1919 roku Powstańcy dokonali ataku na zgrupowanie wojsk niemieckich w Nowym Kramsku, którym dowodził porucznik von Kleist. Atak zakończył się całkowitym powodzeniem. Niemcy ponieśli znaczne straty – obok 42 żołnierzy i 3 oficerów zginął von Kleist. Zginęło także 7 powstańców – ich nazwiska wymienione zostały na obelisku. Powstańcy zdobyli wiele broni i amunicji, po czym wycofali się do Babimostu. W wyniku tej akcji uwolniono polskich działaczy więzionych w nowokramskim pałacu, przeszkodzono w szykanowaniu ludności polskiej przez władze i wojsko niemieckie, znacznie utrudniono Niemcom przygotowania do ataku na Babimost i dalej na Wielkopolskę.
13. Pałacyk w Nowym Kramsku
Pałacyk w Nowym Kramsku – lata 30 XX w.
Nowe Kramsko, jako wieś rycerska zorganizowana na prawie polskim, powstało na początku XIII wieku. Historia mówi, że wieś powstała poprzez zasiedlenie terenów wokół Jeziora Kalisko przez mieszkańców wsi Stare Kramsko. Właściciele wsi – Hektor z rodu Leszczyców z Klępska i kasztelan zbąski z rodu Junoszów Sulko z Lasocic – na początku XIV wieku podarowali ją klasztorowi cystersów z Obry. Po II rozbiorze Polski w 1793 roku wieś znalazła się w państwie pruskim, które przejęło dobra klasztorne. Ostatecznie znalazły się one w posiadaniu hrabiego von Unruh z Kargowej. Pod koniec XIX wieku ich właścicielem był Emil Rudelius, który w tym czasie zbudował pałac. Pełnił on rolę siedziby rodowej do 1945 r. Przez lata zaborów wieś zachowała całkowicie polski charakter. Od lat 80. XIX wieku działały liczne polskie organizacje narodowe, którym przewodzili Teodor Spiralski i Jan Cichy. Wielu mieszkańców uczestniczyło w Powstaniu Wielkopolskim. Po I wojnie światowej działalność polskich organizacji narodowych inspirowało koło Związku Polaków w Niemczech, którym kierował Jan Cichy. Działał Bank Ludowy. 11 czerwca 1929 r. powstała Polska Katolicka Szkoła Powszechna. 29 stycznia 1945 roku wieś powróciła do państwa polskiego. Obecnie w pałacyku mieści się filia Biblioteki Publicznej im. Wiesława Sautera w Babimoście oraz świetlica wiejska.
14. Dzwonnica w Starym Kramsku
Pocztówka ze Starego Kramska – lata 20. XX w.
Stare Kramsko, jako wieś rycerska zorganizowana na prawie polskim, powstało na przełomie XII/XIII wieku. W 1320 roku ówczesny właściciel wsi – rycerz Miron z Lasocie – podarował ją klasztorowi cystersów z Obry, którzy byli jej właścicielami do XVIII wieku. Podczas „potopu szwedzkiego” w 1657 r. wieś „w popiół i gruzy zamieniono”. W wyniku II rozbioru Rzeczypospolitej w 1793 roku znalazła się w państwie pruskim. Przez cały okres zaborów i okupacji wieś zachowała polski charakter. Od lat 80. XIX wieku działały tu liczne polskie organizacje. Pod przywództwem Teodora Spiralskiego mieszkańcy wsi uczestniczyli w Powstaniu Wielkopolskim, a po I wojnie światowej utworzyli Koło Związku Polaków w Niemczech – organizacji skupiającej całe polskie życie narodowe. 1 maja 1929 roku powstała tu Polska Katolicka Szkoła Powszechna. 29 stycznia 1945 roku Stare Kramsko powróciło do Macierzy. Dzwonnicę wybudowano w 1929 r. Ufundowali ją mieszkańcy wsi – Maria i Walenty Kubikowie. Służyła do ostrzegania przed pożarem oraz biciem dzwonów informowała o śmierci kogoś z mieszkańców. Została umieszczona w rejestrze zabytków pod numerem 1848. Dwukrotnie dokonywano jej renowacji – w 1968 roku i w 2003 roku. Nadal pełni swe funkcje i służy mieszkańcom Starego Kramska.